Portrait of Ali Pasha
Travels in Greece and Albania, 2 volumes, Henry Colburn & Richard Bentley, London, 1830
Ο Αλή Πασάς των Ιωννίνων καθισμένος αναπαυτικά στον οντά της αυλής του πολυτελώς ενδεδυμένος, με κάλυμμα κεφαλής (τουρμπάνι), και τον αργιλέ στο αριστερό χέρι. Στο βάθος, η φρουρά του μόλις έχει κάποιον συλλάβει.
ΑΞΙΩΜΑΤΟΥΧΟΙ|ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ|ΑΛΒΑΝΟΙ|ΔΙΟΙΚΗΣΗ|ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ|ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ
1830
Οθωμανική Αυτοκρατορία
Ιωάννινα
26
2
s007
Cockerell, Hughes
Smith, Clements Inn, Strand
Henry Colburn & Richard Bentley
Book page
Ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων (1741 ή 1744 - 1822) ήταν αλβανικής καταγωγής γεννημένος στο Τεπελένι της Ηπείρου και θεωρείται μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της Τουρκοκρατίας. Η οικογένειά του διατηρούσε κληρονομικά το μπεηλίκι του Τεπελενίου, ο πατέρας του Βελής, όμως, αντιμετώπισε τη συνδυασμένη επίθεση τοπικών αρχόντων και έχασε μεγάλο μέρος της περιουσίας του, τον τίτλο του και εν τέλει τη ζωή του το 1758. Υπό την καθοδήγηση της μητέρας του Χάμκως και σε εφηβική ηλικία, ο Αλής τέθηκε επικεφαλής ομάδας κλεφτών με σκοπό να ανακτήσει τα πατρογονικά προνόμια και πλούτη. Πέτυχε το στόχο του ανακτώντας τον έλεγχο του Τεπελενίου και εκδικούμενος σκληρά τους εχθρούς του. Οι επιτυχίες του στον στρατιωτικό τομέα, ωστόσο, προσέλκυσαν την προσοχή των οθωμανικών αρχών που ζήτησαν τη βοήθειά του στην αντιμετώπιση του απείθαρχου Πασά στο Σκουτάρι, τον οποίο ο Αλής νίκησε και σκότωσε. Ίδια ήταν η μοίρα του Πασά του Δέλβινου, Σελήμ. Ως αντάλλαγμα των υπηρεσιών του στην Υψηλή Πύλη, ο Αλής διορίστηκε δερβέναγας της Ρούμελης, θέση από την οποία πλούτισε αποκομίζοντας κέρδη από το λαθρεμπόριο και τη ληστεία. Το 1787 η συμμετοχή του στον πόλεμο εναντίον των ρωσικών δυνάμεων είχε ως αποτέλεσμα να του ανατεθή το πασαλίκι των Τρικάλων, εκείνος όμως τον επόμενο χρόνο κατέλαβε και την πόλη των Ιωννίνων, την οποία κατέστησε βάση της διοικητικής του περιφέρειας που ολοένα επεκτεινόταν γεωγραφικά. Εν τέλει, κατόρθωσε να γίνει κύριος της Ηπείρου (συμπεριλαμβανομένης της σημερινής Αλβανίας), της Θεσσαλίας, της Ρούμελης, περιοχής του Μωριά (οι γιοι του Βελής και Μουχτάρ είχαν αναλάβει το πασαλίκι του Μωριά και της Ναυπάκτου, αντιστοίχως), ενώ είχε δικαιοδοσία και σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης. Η μεγάλη επέκταση της δύναμής του οφείλεται στον ιδίαιτερα σκληρό τρόπο διακυβέρνησης της επικράτειάς του, γεγονός που του χάρισε το προσωνύμιο "το λιοντάρι της Ηπείρου". Παρόλη τη σκληρή και φιλόδοξη στάση του, όμως, η αυλή του ήταν χώρος πνευματικής και καλλιτεχνικής αναγέννησης, όπως και επίσης και προορισμός πολλών Ευρωπαίων ταξιδιωτών, προεξάρχοντος του Λόρδου Byron. Οι στρατιωτικές και πολιτικές του επιτυχίες (αποκαλούνταν και "Μουσουλμάνος Βοναπαρτης") είχαν αναγκάσει τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να τον θεωρούν ανεξάρτητη ηγεμονική πολιτική οντότητα και καθοριστικό παράγοντα στις γεωπολιτικές αλλαγές της εποχής. Σε αυτό συνέβαλλε και το γεγονός ότι ως κύριος της δυτικής οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν ο εγγύτερος γείτονάς τους. Η Αγγλία και η Γαλλία, μάλιστα, διέθεταν μόνιμους προξένους στα Ιωάννινα, ενώ ο ίδιος διακρινόταν για τους λεπτούς διπλωματικούς του χειρισμούς και για την ευκολία με την οποία άλλαζε στρατόπεδα εκμεταλλευόμενος τις ενδο-ευρωπαϊκές έριδες για δικό του όφελος. Τα βιβλία που δημοσιεύονταν για αυτόν, άλλωστε, μεγέθυναν το μύθο του τόσο στη Δύση, όσο και στην Ανατολή. Οι σχέσεις και η γνωριμία του με τους Ευρωπαίους που περνούσαν από το παλάτι του στα Γιάννινα, τον επηρέασαν και του κέντρισαν τη φιλοδοξία να εκσυγχρονίσει το χώρο όπου κυριαρχούσε, χωρίς βέβαια να πάψει ούτε στιγμή να είναι απολυταρχικός. Στο πλαίσιο αυτό, συνέλαβε την ιδέα για την ίδρυση ενός ελληνοαλβανικού κράτους, χωριστού από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Βάση του θα αποτελούσαν Έλληνες και Αλβανοί, με ελευθερία στη θρησκεία και τη γλώσσα. Το μεγάλο του σχέδιο ήταν να πάρει με το μέρος του τους Έλληνες με την αναγνωρισμένη οικονομική δραστηριότητα και μόρφωση, να ανανεώσει διοικητικά κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής όλο το "βιλαέτι" του, να συγκρουσθεί με το Σουλτάνο Μαχμούτ Β’ και να κυριαρχήσει αυτός στον ευρωπαϊκό χώρο. Όταν οι πραγματικοί σκοποί του Αλή Πασά για ίδρυση δικής του αυτοκρατορίας έγιναν γνωστοί, ο Σουλτάνος Μαχούτ Β’ θορυβήθηκε και εξαπέλυσε εναντίον του επίθεση με πολυάριθμο στρατό, του οποίου ηγούνταν ο Χουρσίτ Πασάς (1820). Αφορμή για την εκστρατεία εναντίον του έδωσε ο ίδιος ο Αλής με την απόφασή του να δολοφονήσει τον πολιτικό του αντίπαλο Πάσο Μπέη στην Κωνσταντινούπολη, χώρο ιερό ως κατοικία του Χαλίφη και Σουλτάνου. Η πράξη του αυτή ερμηνεύτηκε ως ιεροσυλία και ο Αλής αποπέμφθηκε από την οθωμανική διοίκηση, αρνούμενος όμως να εγκαταλείψει τη θέση του. Παρά τον όγκο των σουλτανικών δυνάμεων και την προδοσία των γιων του, ο Αλής, σε βαθιά γεράματα, κατόρθωσε να διατηρηθεί για άλλα δύο χρόνια στο πασαλίκι αποκρούοντας τις δυνάμεις του Χουρσίτ. Τελικά, εκτελέστηκε στη μονή του Αγίου Παντελεήμονα στο νησί της Λίμνης των Ιωαννίνων και το κεφάλι, καθώς και τα κεφάλια των παιδιών του και του εγγονού του, στάλθηκαν στην Πύλη "πεσκέσι" στο Σουλτάνο. Η εμφάνιση αποσχιστικών τάσεων, όπως αυτή των Αλή Πασά και Πασβάνογλου, καθώς και οι επαναστατικές πρωτοβουλίες λαϊκών Βαλκάνιων ηρώων, όπως ο Ρήγας, επιβεβαιώνουν την απαρχή της πολιτικής και διοικητικής αποσύνθεσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η διαδικασία αυτή ξεκινά στα τέλη του 18ου αιώνα και θα κορυφωθεί με την Ελληνική Επανάσταση το 1821 και την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους το 1830, για να ακολουθήσουν στη συνέχεια εξεγέρσεις και των υπόλοιπων βαλκανικών λαών. Το αξίωμα του Πασά ήταν από τα σημαντικότερα στην οθωμανική διοικητική και στρατιωτική μηχανή, ανώτερο του Μπέη, αλλά κατώτερο του Μεγάλου Βεζίρη. Η καταγωγή της λέξης προέρχεται από την τουρκομανική "bash aga" που σήμαινε αρχηγός φυλής και την περσική "padeshah" που σήμαινε βασιλιάς και τη χρησιμοποιούσαν οι Σουλτάνοι ως επίσημο τίτλο τους. Ο Βρετανός ιστορικός Thomas Smart Hughes (1786-1847) επισκέφθηκε την οθωμανική αυτοκρατορία στο πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα. Επιστρέφοντας στην πατρίδα του εξέδωσε το 1830 στο Λονδίνο δίτομο έργο "Travels in Greece and Albania", με τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις. Ο Βρετανός αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος και συγγραφέας Charles Robert Cockerell (1788–1863) ταξίδευσε στην οθωμανική αυτοκρατορία στις αρχές του 19ου αιώνα επισκεπτόμενος, κυρίως, περιοχές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, όπου μάλιστα επιδόθηκε σε ερασιτεχνικές ανασκαφές. Στα ευρήματά του συμπεριλαμβάνονται δεκαεπτά γλυπτά από το Ναό της Αφαίας στην Αίγινα και η ζωφόρος του ναού του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες. Τα μάρμαρα της Αίγινας έπειτα από δημπρασία στη Ζάκυνθο κατακυρώθηκαν για λογαριασμό της Βαυαρίας, ενώ του Επικούριου Απόλλωνα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Με την επιστροφή του στην Αγγλία το 1817 ασχολήθηκε επαγγελματικά με την αρχιτεκτονική, σε νεοκλασικό ρυθμό κυρίως, συλλέγοντας πλήθος διακρίσεων. Το 1833 ανέλαβε τη θέση του Αρχιτέκτονα της Βρετανικής Τράπεζας. Από το 17ο και, κυρίως, το 18ο και 19ο αιώνα καθιερώνεται στους κύκλους λογίων, αριστοκρατών ή μεγαλοαστών η συνήθεια του περίφημου Μεγάλου Γύρου (Grande Tour). Οι νεαροί γόνοι των οικογενειών αυτών, συνήθως μετά τις σπουδές και πριν την αποκατάστασή τους, επισκέπτονταν τις περιοχές όπου άνθισε ο κλασικός ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, αλλά και την εξωτική Ανατολή, για ακαδημαϊκούς, εκπαιδευτικούς και αποικιακούς λόγους. Οι επισκέψεις των Ευρωπαίων περιηγητών δεν είχαν μόνο ψυχαγωγικό χαρακτήρα, όμως, καθώς πολλοί από αυτούς επέστρεφαν από την Ανατολή με πλήθος αρχαιοτήτων στις αποσκευές τους. Το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την Ανατολή από τις αρχές του 19ου και εξής αποδίδεται μεταξύ άλλων στην εκτίμηση ότι η οθωμανική αυτοκρατορία βαδίζει προς τη διάλυση.
2041
